بیست و چهار نکته ی برای معلمین

به نام اوّل معلّم هستی

        معلّم ... تو آن فانوس دریایی که در شب تار کشتی ها ی گرفتار جهل و ظلمت را در طوفانهای متلاطم به ساحل آرامش  هدایت می کنی.

     بیست و چهار نکته در باب هنر معلّمی

بسیاری از معلّمین موفّق بر این باورند که خوب شاگردی کردن= معلمّ خوب بودن

          اگر چه معلمی در هر کلاس و پایه و مقطع تحصیلی، و هر شرایطی ،ابعاد و ظرایف خاص خود را دارد و مستلزم تصمیمات و به کار گیری هنر مندانه ی مهارت های خاصی است؛ ولی اصول و نکاتی هست که در هر کلاس به بهتر شدن فرایند یاد دهی- یادگیری کمک      می کنند. اهّم آن ها عبارتند از:

1-   یکی از مهم ترین جلسات درس ، جلسه ی اوّل است. معلّم در این جلسه، قانون اساسی کلاس را وضع کرده و انتظارات خود را بیان می کند. البتّه نباید در جلسه ی اوّل ، کار را مستقیماً با درس شروع کند. بهتر است ابتدا ارتباط عاطفی بر قرار کند. این ارتباط، کیفیت کار او را ارتقاع می دهد.

2-   هنر برقراری ارتباط ، در تقویّت کار معلّم بسیار مؤثر است.هم ارتباط با شاگردان، هم ارتباط با ابزار های مدرن روز مثل اینترنت و...

3-   کار معلِّم، سؤال کردن است. درس را با سؤال شروع کنید.می گویند کار قسمت چپ مغز اطلاع دادن و کار قسمت راست مغز، ایجاد کنجکاوی و تحریک مغز و هیجان انگیزی است.پس تحریک قسمت راست با ایجاد انگیزه و هیجان، سبب کنجکاوی بیشتر و ماندگاری اطلاعات است.

4-   پویایی یک اصل مهم است.معلّم نباید متکلم وحده باشد.

5-   انتقاد پذیری بسیار مفید و باعث توفیق و تسلط بیشتر معلّم می شود.

6-   وظیفه ی معلّم جواب دادن نیست، بلکه جواب ها را سامان دادن است.

7-   معّلم نباید تدریس همه ی مطالب کتاب را خود عهده دار شود. بلکه باید دانش آموزان را عادت دهد خودشان مطالعه کنند و او رفع اشکال نماید؛ یعنی دانش آموزان در امر تدریس شرکت   فعّال داشته و معلّم نقش راهنما را ایفا کند.

8-   برای تدریس و بیان یک محتوا و مطلب نوشته شده در کتاب، خیلی بیش تر از آنکه در کتاب آمده است اطلاعات لازم است . و این اطلاعات باید به وسیله ی معلّم فراهم شده باشد.( برخی کارشناسان تا سقف پانزده برابر اطلاعات را لازم می دانند.)

9-   ارزشیابی مستمر یک اصل کلیدی و مهم در آموزش است و معلّم باید مرتباً از دانش آموزان ارزشیابی به عمل آورد و اطلاعات آنها را کنترل کند و یاد داشت های خوب و خلاصه های مناسب را مورد تشویق قرار دهد.

10- برقراری ارتباط صمیمی با شاگردان با رعایت حریم معلّم و شاگردی، و ایجاد محیطی سالم و آرام به گونه ای که پیام معلّم در آنجا تکوین پیدا کند.

11- معلّم باید بر اساس سطح مخاطبین اهداف وسیعی داشته باشد.سنت های قدیمی تدریس و سیستم مدرنیزه ی امروزی را با هم تلفیق نموده و با استفاده از شیوه های مفید و موفّق گذشته، مثل مباحثه و سخنوری و ابزار های متنوع و پیش رفته ی امروزی مثل رایانه و اینترنت با رعایت شرایط زمانی و ظرفیت مغزی کلاس و شاگردان، با مثال های متنوع خودجوشی و شیوه های صحیح بارش فکری را به کار بندد.

12- لازم است معلّم، سابقه ی اطلاعاتی دانش آموزان را بداند و بر اساس این اطلاعات توانایی های ذهنی  آنان را در تدریس مد نظر داشته باشد. (  ضرورت ارزشیابی تشخیصی )

13-  طرح درس ، برنامه ی عملیاتی معلّم است و مهم ترین چیزی است که او باید به آن دست پیدا کند، پس تهیّه ی آن قبل از درس ضروری است.

14-  یک معلّم باید مدیر خوبی  باشد. مدیریت ؛ یعنی اینکه بتواند در داخل کلاس، کار ها را به نحوی سازمان دهی کند تا استعداد های بچّه ها شکوفا شود. او باید مدیری باشد که امواج را کنترل کند.

15-  گاهی لازم است معلّم برای رفتار های خود و دانش آموزان کند و کاوی بنماید؛ مثلاً وقتی کسی در کلاس مشغول کار دیگری است، معلّم با سکوت خود می فهماند که از او راضی نیست. برای این منظور باید حواس خود را خوب به کار گیرد تا رمز خوانی کند.

16-  معلم باید چشم مشاهده گر داشته باشد؛ یعنی همیشه ( در خیابان، خانه، محله و همه جا ) چشمش برای مطالعه ی جامعه و شکار مصادیقی که می تواند به طرز زنده در کلاس استفاده کند، باز باشد. جامعه یک کتاب قابل استفاده و سازنده است. اینها می تواند پیش سازمان دهنده ی خوبی برای درس باشد.

17-  لازم نیست دانش آموز هر جا سؤال کرد معلّم جواب دهد. اگر سؤال ها برای درس های بعد است، بگوید در خلال درس پاسخ خواهم داد و اگر مربوط به موضوعات درس است ولی در مباحث کتاب مطرح نشده است، سؤال او تشویق جدی شود و آن را در طرح درس بگنجاند و اگر سؤال فردی و غیر مرتبط بود، بعد از کلاس با دانش آموزان صحبت کند.

18-  معلّم باید مفاهیم مورد نظر را با زندگی روز مره دانش آموز پیوند دهد تا کار برد آن مفاهیم برای دانش آموزان روشن شود.

19-  معلّم باید در کلاس گروه های همیار انتخاب کند نه گروه های رقیب. نباید به حسد، بخل و رفتار های بین افراد گروه ها دامن بزند.

20-  ضروری است معلّم تمام حواس متعلم را به کار گیرد به ویژه چشم و گوش، چون عمده ی آگاهی های انسان مربوط به دیدنی ها و شنیدنی هاست.

21-  معلّم باید بداند مکانیزم شناخت چگونه اتفاق می افتد و چگونه اطلاعات از حافظه ی حسی به حافظه ی کوتاه مدت و سپس بلند مدت انتقال می یابد.

22-  معلّم باید از تخته استفاده کند و نما و شمایی از درس را روی تابلو با خط درشت و خوانا بنویسند.

23-  معلّم دوست شاگردان است ولی شاگردان  دوست او نیستند پس نیاید فضای شوخی را با بچّه ها باز کند. او باید شخصیت معلّمی خود را با علم و وقار و در عین حال مهربانانه و عاطفی نشان دهد.

24-  بحث کردن، به چالش کشیدن افکار بچّه ها ، پرسش و پاسخ، آموزش روش حل مساله و قرار دادن شاگردان در موقعیّت های مختلف، از هنر های معلّمی است به درک و فهم دانش آموزان کمک می کند.

رحیم آزاده

مدیرگروه زبان و ادبیّات فارسی

مدیریت مدارس جمهوری اسلامی ایران در سوریه، لبنان و اردن