پاسخ خودآزمایی های قافیه و عروض بخش اول (قافیه) چهارم پیش دانشگا

پاسخ خودآزمایی های قافیه و عروض بخش اول (قافیه) چهارم پیش دانشگاهی

پاسخ خود آزمایی های قافیه                                            

خود آزمایی ص 7

1 - « و » در واژه های : وقت و نا ورد . « ی » در واژه ی ( یاد ) چون حرف اوّل هجاست .

2 – تعداد صامت ها 23 تاست ء (= ع) ، ب ، پ ،‌ ت (= ط) ج ، چ ، ح (= هـ) خ ، د ، ر ، ز (= ذ ، ظ ، ض) ، ژ ، س (= ث ، ص ) ، ش ، غ ( = ق ) ، ف ، ک ، گ ، ل ، م ، ن    و ( درکلمه هایی مثل : وام یا وصل ) ی ( در کلمه هایی مثل : یزد ، یار )

مصوّت ها 6 تا هستند : مصوّت های کوتاه  ــَـِـُـ ، مصوّت های بلند : ا  او  ی

3 – خواستن : / خ / ، / ا / ، / س / ، / ت / ، / ـَـ / ، / ن / = 6 واج

     ژنده : / ژ / ، / ـِـ / ، / ن / ، / د / ، / ـِـ / = 5 واج

     سلسله : / س / ، / ـِـ / ، / ل / ، / س / ، / ـِـ / ، / ل / ، / ـِـ / = 7 واج

     محو : / م / ، / ـَـ / ، / ح / ،‌ / و / = 4 واج

خودآزمایی صص 18 – 17 – 16 – 15

الف )

منم که دیده به دیدار دوست کردم باز          چه شکر گویمت ای کارساز بنده نواز

واژه های قافیه : باز ، بنده نواز / حروف الحاقی : ندارد / حروف اصلی : از / قاعده ی 2

ای صبا گر بگذری بر ساحل رود ارس         بوسه زن بر خاک آن وادی و مشکین کن نفس

واژه های قافیه : ارس ، نفس / حروف الحاقی : ندارد / حروف اصلی : ـَـ س / قاعده ی 2

یار بد ماراست هین بگریز از او                تا نریزد بر تو زهر آن زشت خو

واژه های قافیه : او ، زشت خو / حروف الحاقی ندارد / حرف اصلی : و / قاعده ی 1

هر یکی دیوار اگر باشد جدا                     سقف چون باشد معلق بر هوا

واژه های قافیه : جدا ، هوا / حروف الحاقی ندارد / حرف اصلی : 1 / قاعده ی 1

ما را همه شب نمی برد خواب                  ای خفته ی روزگار دریاب

واژه های قافیه : خواب ، دریاب / حروف الحاقی ندارد / حروف اصلی : ا ب / قاعده ی 2

نه بیگانه تیمار خوردش نه دوست               چو چنگش رگ و استخوان ماند و پوست

واژه های قافیه : دوست ، پوست / حروف الحاقی ندارد / حروف اصلی : وست / قاعده ی 2

من از ابر بینم همی بادونم                      ندانم که نرگس چرا شد دُژم

واژه های قافیه : نَم ، دژم / حروف الحاقی ندارد / حروف اصلی : ـَـ م / قاعده ی 2

مکن شهریارا دل ما نژند                         میاور به جان من و خود گزند

واژه های قافیه : نژند ، گزند / حروف الحاقی ندارد / حروف اصلی : ـَـ ند / قاعده ی 2

ب )

ای نسیم سحر آرامگه یار کجاست ؟            منزل آن مه عاشق کش عیّار کجاست ؟

ردیف : کجاست / واژه های قافیه : یار ، عیار / حروف قافیه : ار / حرف الحاقی ندارد / حروف اصلی : ار / قاعده ی 2

توجّه : « ی »  پیش از  « ار »  اضافی است و جزء حروف قافیه محسوب نمی شود مثلاً می توان این دو واژه را با « مار » یا « کار » قافیه کرد . ( طبق تبصره 5 )‌

سرشک زمین بر هوا شد گوا                    به نزدیک خورشید فرمانروا

ردیف : ندارد / واژه های قافیه : گوا ، فرمانروا / حروف قافیه : « ا » / حرف الحاقی ندارد / حروف اصلی : « ا » / قاعده ی 1

کاشکی جز تو کسی داشتمی                   یا به تو دسترسی داشتمی

ردیف : داشتمی / واژه های قافیه : کسی ، دسترسی / حروف قافیه / ـَـ س + ی / حرف الحاقی : « ی » حروف اصلی : ـَـ س / قاعده ی 2

مرا پرسی که چونی ؟ چونم ای دل            جگر پر درد و دل پرخونم ای دل

ردیف : ای دل / واژه های قافیه : چونم ، پرخونم / حروف قافیه : ون + ـَـ م/ حروف الحاقی : ـَـ م/ حروف اصلی : ون / قاعده ی 2

چندان که گفتم غم با طبیبان                 درمان نکردند مسکین غریبان

ردیف :  ندارد / واژه های قافیه : طبیبان ، غریبان / حروف قافیه : یب + ان / حروف الحاقی : ان / حروف اصلی : یب / قاعده ی 2

خاک دل آن روز که می بیختند                شبنمی از عشق بر آن ریختند

ردیف : ندارد / واژه های قافیه : می بیختند ، ریختند / حروف قافیه : یخت + ـَـ ند / حروف الحاقی : ـَـ ند / حروف اصلی : یخت / قاعده ی 2

ز دو دیده خون فشانم زغمت شب جدایی          چه کنم که هست این ها گل باغ آشنایی

ردیف :  ندارد / واژه های قافیه : جدایی ، آشنایی / حروف قافیه : ا + یی / حروف الحاقی : یی / حرف اصلی : « ا »  /  قاعده ی 1

بنمای رخ که باغ و گلستانم آرزوست                بگشای لب که قند فراوانم آرزوست

ردیف : آرزوست/ واژه های قافیه :‌ گلستانم ، فراوانم/ حروف قافیه : ان + ـَـ م/ حروف الحاقی : ـَـ م/ حروف اصلی : ان/ قاعده ی 2

آتش قهر برافروخته اند            خانمان ضعفا سوخته اند

ردیف : ندارد / واژه های قافیه : برافروخته اند ، سوخته اند / حروف قافیه : وخت + ـِـ اند / حروف الحاقی : ـِـ اند / حروف اصلی : وخت / قاعده ی 2

گر مستمند و با دل غمگینم            خیره مکن ملامت چند نیم

ردیف : ندارد / واژه های قافیه : غمگینم ، چندینم / حروف قافیه : ین + ـَـ م / حروف الحاقی : ـَـ م حروف اصلی : ین/ قاعده ی 2

نشاط جوانی ز پیران مجوی             که آب روان باز ناید به جوی

ردیف : ندارد / واژه های قافیه : مجوی ، جوی / حروف قافیـه : و + ی / حروف الحـاقی : ی / حرف اصلی : و /

قاعده ی 1

ما به روی دوستمان از بوستان آسوده ایم              گر بهار آید و گر باد خزان آسوده ایم

ردیف : آسـوده ایم / واژه های قافیـه : بوستان و خزان / حروف قافیه : ان / حروف الحاقی : ندارد / حروف اصلی : ان / قاعده ی 2

آن دل که به زلف یار خود بستیمش                   هر چند گسست باز پیوستیمش

ردیف : ندارد / واژه های قافیه : بستیمش ، پیوستیمش / حروف قافیه : ـَـ ست +‌ یمش / حروف الحاقی : یِمَش / حروف اصلی : ـَـ ست / قاعده ی 2

دیده دریا کنم و صبر به صحرا فنکنم                   واندرین کار دل خویش به دریا فکنم

ردیف : فکنم / واژه های صحرا ، دریا / حروف قافیه : « ا » / حروف الحاقی : ندارد / حرف اصلی : « ا » / قاعده ی 1

ما درس سحر در ره میخانه نهادیم                   محصول دعا در ره جانانه نهادیم

ردیف : نهادیم / واژه های قافیه : میخانه ، جانانه / حروف قافیه : ان + ـِـ/ حرف الحاقی : ـِـ/ حروف اصلی : ان / قاعده ی 2

ج )

هر آنکس که بر دزد رحمت کُند                به بازوی خود کاروان می زَند

ردیف : ندارد / واژه های قافیه : کُنَد ، می زَنَد  / حروف قافیه : ـُـ ن + ـَـ د ، ـَـ ن + ـَـ د / حروف الحاقی : ـَـ د / حروف اصلی : ( ـُـ ن ، ـَـ ن ) / قاعده ی 2 . طبق تبصره ی 3 اگر در قاعده ی 2 یعنی مصوّت + صامت ( + صامت ) مصوّت کوتاه باشد و قافیه ، حروف الحاقی داشته باشد ، این مصوّت کوتاه می تواند متفاوت باشد .

اگر تو فارغی از حال دوستان یارا               فراغت تو میسّر نمی شود ما را

ردیف : را / واژه های قافیه : یا ( + ر ) ، ما / حروف قافیه : « ا » / حرف الحاقی : ندارد / حرف اصلی : « ا » /

قاعده ی 1

تبصره ی مربوط به این بیت از کتاب حذف شده است ، امّا تمرین باقی مانده است توضیح آن که گاهی بخشی از ردیف از حروف اصلی قافیه گرفته می شود در مصراع اوّل « یار + ا » و در مصراع دوم « ما + را » واژه قافیه و ردیف است .

کنون با خرد باید انباز گشت                  که فردا نماند ره بازگشت

ردیف : گشت / واژه های قافیه : انباز ، باز / حروف قافیه : از / حروف الحاقی : ندارد / حروف اصلی : از / قاعده ی 2

طبق تبصره ی 4 در این بیت « باز » پیشوند است و واژه ی قافیه قرار گرفته است و قافیه صحیح است .

چنان در قید مهرت پای بندم                 که گویی آهویی سر در کمندم

ردیف : ندارد / واژه های قافیه : پای بندم ، کمندم / حروف قافیه : ـَـ ند + ـَـ م / حروف الحاقی : ـَـ م / حروف اصلی : ـَـ ند / قاعده ی 2

طبق تبصره ی 1اگر واژه های قافیه حرف یا حروف الحاقی داشته باشند جزء حروف مشترک قافیه اند و رعایت آن ها لازم است ، پس قافیه درست است .

بگفتا که این مرد بد می کند                  نه با من که با نفس خود می کند

ردیف : می کند / واژه های قافیه : بَد ، خود / حروف قافیه : ـَـ د / حروف الحاقی : ندارد / حروف اصلی : ـَـ د / قاعده ی 2

در این شعر تلفظ « خود » شکل قدیمی دارد و به صورت « خد » و با تلفظ امروز غلط به نظر می رسد ولیکن به سبب واو معدوله تلفظ منطبق با « بَد » است و قافیه درست می باشد . این تمرین مربوط است به تبصره 9 که از کتاب حذف شده است .

که گر آفتاب است یک ذره نیست             وگر هفت دریاست یک قطره نیست

ردیف :‌ نیست / واژه های قافیه : ذره ، قطره / حروف قافیه : ( ـَـ ر ر ، ـَـ ط ر + حرف الحاقی ـِـ ) حروف اصلی : ـَـ ر ر ـَـ طر     ـ قافیه عیب دارد زیرا حروف اصلی در دو واژه تفاوت دارد .

در این زمانه بُتی نیست از تو نیکو تر           نه بر تو بر ثمنی از رهیت مشفق تر

ردیف : ندارد / واژه های قافیه : نیکوتر ، مشفق تر / حروف قافیه : تَر /     / حروف اصلی : ـَـ ر قافیه صحیح نیست .

زیرا طبق تبصره ی 4 پسوند ها اگر در حکم قافیه قرار گیرند در صورتی که تکراری باشند قافیه نادرست است .

دنیـا نیر زد آن که پریشـان کنی دلی          زنهار بد مکن که نکرده است عاقلی

گر من سخن درشت نگویم تو نشنوی          بی جهد از آینه نبرد رنگ ، صیقلی

ردیف : ندارد / واژه های قافیه : دِلی ، عاقِلی ،‌ صیقَلی/ حروف قافیه : ـَـِـ ل + ی/ حرف الحاقی : ی/ حروف اصلی : ـَـِـ ل قاعده ی 2 طبق تبصره ی 3 در قاعده ی2 یعنی مصوّت + صامت ( + صامت ) اگر مصوّت کوتاه باشد و قافیه ، حروفِ الحاقی داشته باشد ، این مصوّت کوتاه می تواند متفاوت باشد .

د )

اشکم دمید

               گفتم : « نه پای رفتن نه تاب ماندگاری       /      درد خزه ی کف جوی این است . » گفت : آری

امّا دو گانه تا کی ؟    /   یا موج وش روان شو یا در کنار من باش » گفتم : « دلم گرفته است / مثل سکون ملولم »

ردیف : ندارد / واژه های قافیه : ماندگاری ، آری / حروف قافیه : ار + ی / حروف الحاقی : ی / حرف اصلی : ار / قاعده ی 2

هـ )

مصراع های یک و سه : ره تاریک با پاهای من پیکار دارد    /    به سنگ آکنده و دشوار دارد

ردیف : دارد / واژه های قافیه : پیکار ، دشوار / حروف قافیه : ار / قاعده ی 2

مصراع های 5 و6 : جهان تا جنبشی دارد ، رود هر کس به راه خود / عقاب پیر هم غرق است و مست اندر نگاه خود

ردیف :‌ خود / واژه های قافیه : راه ، نگاه / حروف قافیه : اه قاعده ی 2

مصراع های 7 و 8 : نباشد هیچ کار سخت کان را در نیابد فکر آسان ساز / شب از نیمه گذشته است . خروس دهکده برداشته است آواز

ردیف : ندارد / واژه های قافیه : ساز و آواز /  حروف قافیه : از / قاعده ی 2

مصراع های 9 و 10 : چرا دارم ره خود را رها من    /    بخوان ای هم سفر با من

ردیف : من / واژه های قافیه : رها ، با / حرف قافیه : « ا » / قاعده ی 1